Onderduiken

Wie gevaar loopt om opgepakt te worden door de politie of de nazi’s, moet onderduiken. Ze hebben dan een plek nodig om zich te verstoppen, bij mensen in huis of in een schuilplaats. Een andere identiteit aannemen is ook een mogelijkheid. Hoe lang iemand die gevaar loopt zich moet verstoppen, verschilt. Soms duurt het jarenlang, zelfs tot het einde van de oorlog. Het ligt er maar net aan op welk moment er gevaar dreigt.

De grootste groep onderduikers zijn Nederlandse mannen die van de nazi’s gedwongen moeten werken in Duitsland (dwangarbeiders). Daarnaast proberen ook veel Joden een plek te vinden om zich te verschuilen.

Joden proberen onder te duiken, omdat ze worden vervolgd om wie ze zijn. Vanaf 1942 worden Joden opgepakt en naar concentratiekampen weggevoerd. Als het al lukt om een onderduikadres te vinden, dan zitten ouders en kinderen vaak op aparte adressen, dat is veiliger. Ze zien elkaar soms jarenlang niet, en veel ondergedoken kinderen komen er na de oorlog achter dat hun ouders zijn opgepakt en vermoord.

De Duitsers dwingen Nederlandse mannen vanaf 18 jaar om te werken voor Duitsland. Dat werk is vaak zwaar en de mannen zijn regelmatig voor lange tijd ver weg van hun families. Op sommige plekken lopen ze zelfs heel groot gevaar, bijvoorbeeld door de vele bombardementen op Duitse steden. In november 1944 worden er enkele grote razzia’sJacht op een groep mensen door de politie. gehouden. Het doel van deze razzia is om zoveel mogelijk Nederlandse mannen naar Duitsland te sturen om te werken. Veel mannen besluiten daarom te gaan onderduiken.

Ook mensen die het niet eens zijn met de nazi’s en die dat hardop durven zeggen, moeten soms onderduiken. En mensen die in het verzet zitten, die tegen de nazi’s in opstand komen, hebben vaak ook een schuilplaats nodig als ze in gevaar zijn. Bekijk de uitklapper keuzes maken voor meer informatie hierover.

De mensen van het verzet helpen bij het onderduiken. Er moet veel geregeld worden: een vals persoonsbewijsKaart waarop je naam en adres staan. Bij Joden staat een stempel J op de kaart., voedselbonnen en het vervoer van de onderduiker naar zijn schuilplaats.

In 1942 wordt de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO) opgericht door twee mensen die onderduikers helpen: Helena Kuipers-Rietberg (ze gebruikt de schuilnaam ‘tante Riek’) en dominee Fredrik Slomp (zijn schuilnaam is ‘Frits de Zwerver’). Bij de LO sluiten zich steeds meer andere verzetsgroepen aan. Samen kunnen ze het onderduiken veel beter organiseren.

Tijdens de oorlog krijgt iedere Nederlander voedselbonnen om eten en drinken mee te kopen, en spullen zoals zeep. Er is niet zoveel te krijgen en met de bonnen worden alle spullen eerlijk onder alle mensen verdeeld. Maar iemand die ondergedoken zit, krijgt natuurlijk geen bonnen. Niemand mag weten waar het onderduikadres is. Maar zonder bonnen en zonder geld, geen eten. Daarom moeten er voor mensen die ondergedoken zitten bonnen gestolen worden. Dit is het werk van de Landelijke Knokploegen (LKP). Dit zijn verzetsmensen met wapens, die geweld gebruiken. Zij overvallen de kantoren waar de voedselbonnen bewaard worden. Ze stelen daar ook persoonsbewijzenKaart waarop je naam en adres staan. Bij Joden staat een stempel J op de kaart., die zijn nodig om de onderduikers een nieuwe naam te geven. Het lukt niet altijd om voldoende bonnen en voldoende eten te regelen. Veel onderduikers hebben honger tijdens de oorlog.

Onderduikers zitten op de gekste plekken. Op zolders, in kelders, in verborgen ruimtes, in het bos, in de dierentuin… Soms mogen ze alleen ’s nachts even naar buiten, om de benen te strekken en frisse lucht in te ademen. Moet je je voorstellen, dat je de hele tijd in een krappe ruimte zit waar je niet uit kunt! Andere onderduikers hebben meer geluk, die hebben meer ruimte.

Veel ondergedoken Joodse kinderen zijn niet verstopt, maar gaan wonen bij een nieuw gezin. Van het verzet krijgen ze een nieuwe naam, die ze nooit mogen vergeten. Ze gaan naar een nieuwe school waar niemand weet wie ze echt zijn. Veel kinderen moeten vaak verhuizen, omdat ze het gevaar lopen dat ze ontdekt worden. Doordat ze steeds weg moeten, kunnen ze geen goede band opbouwen met hun pleegouders. Veel kinderen zijn bang en eenzaam.

Wie een schuilplaats biedt aan een onderduiker, loopt zelf groot gevaar. Als de onderduikers ontdekt worden, dan wordt de helper ook opgepakt en naar een concentratiekamp gestuurd. De nazi’s bieden geld aan mensen die onderduikers verraden. Iedereen op het onderduikadres moet dus de hele tijd oppassen. Veel onderduikadressen zijn op het platteland. Daar is de kans kleiner dat iemand ontdekt wordt. Sommige mensen vragen veel geld in ruil voor de schuilplaats. Andere mensen helpen zonder er iets voor terug te vragen. Maar het is wel normaal om als onderduiker een beetje geld te betalen voor het onderdak en het eten dat je krijgt.

In Nederland zaten eind 1944 ruim 350.000 mensen ondergedoken. Dat zijn net zoveel mensen als er op dit moment in de stad Utrecht wonen. Veel mensen zaten verstopt in het oosten van Nederland. Na de oorlog bleek dat het dorp Aalten waarschijnlijk de meeste onderduikers had. Daar zaten 2500 mensen verstopt in een dorp van 13.000 mensen. Ongeveer 25.000 Joden hebben door onder te duiken de oorlog overleefd.

Hoe lang mensen ondergedoken zaten, verschilde per persoon. Veel Joden proberen al in 1942 onder te duiken, zodra de nazi’s beginnen met de deportatiesHet wegvoeren van mensen naar een concentratiekamp.. Sommige mensen zitten wel drie jaar ondergedoken! Altijd is er de spanning om verraden of ontdekt worden. En niemand weet op dat moment hoe lang de oorlog zal duren.

Bertje de Jong zat ondergedoken met haar ouders en zusje in Friesland. Ze herinnert zich nog hoe het was: “Enkele keren waren er razzia’s, dan kropen we met z’n vieren in een klerenkast; papa en mama konden er net in staan en wij zaten op de bodem van de kast. Daar werd dan een zware antieke kast voorgeschoven. Soms moesten we de hele dag in die kast blijven, omdat men niet wist of de Duitsers terug zouden komen.” (Bron: ondergedokeninfryslan.nl)

Maria van den Wildenberg zat zonder haar ouders ondergedoken. In 1945 zag ze haar moeder weer. “Daar kwam ineens mijn moeder binnen. Nou, dat was een weerzien, voor haar en voor ons natuurlijk… Iedereen vloog ernaartoe. Zij was heel emotioneel en wij stonden allemaal te duwen en te trekken om aan de beurt te komen.” (Bron: Jong in oorlog)

Betty Radema kwam er na de oorlog achter dat haar ouders de oorlog niet hebben overleefd. “Mijn onderduiktijd heeft een andere impact gehad, niet zo zwaarwegend, als de gedachte daarna aan wat er met je ouders was gebeurd. Dat was veel zwaarder dan de onderduik. Tijdens de onderduik had je toch het idee van: straks is het afgelopen en dan ga je weer naar huis toe.” (Bron: Jong in oorlog)

Veel mensen hebben de oorlog overleefd omdat zij konden onderduiken. Maar er zijn ook veel onderduikers verraden, of ontdekt. Soms zijn ook de mensen die de onderduikers hielpen opgepakt. Op verschillende plaatsen in Nederland staan monumenten voor onderduikers en hun helpers. Hier herdenken we hen en de gebeurtenissen van de oorlog.