Keuzes Maken

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen mensen vaak voor lastige keuzes te staan. De drie duidelijkste keuzes zijn:
– Meewerken met de nazi’s. Dat heet collaboreren.
– In verzet komen.
– Niets doen, je aanpassen.
Je moet elke dag opnieuw beslissen wat je doet. Afhankelijk van de omstandigheden kan dat elke keer anders zijn. Misschien doe je eerst helemaal niets, maar besluit je later toch om het verzet te helpen.

Welke keuzes mensen in oorlogstijd kunnen maken, hangt af van de omstandigheden van die tijd: de nazi’s hebben de democratie afgeschaft, mensen worden opgepakt en gevangengezet zonder dat een rechter daarover beslist. Er zijn veel verschillende redenen die invloed hebben op je keuze. Ben je jong en heb je geen gezin, dan durf je misschien meer risico te nemen dan als je voor je ouders of kinderen moet zorgen. Sommige mensen hebben geen keuze, omdat ze direct gevaar lopen en worden vervolgd door de bezetter, bijvoorbeeld Joden. Zij kwamen soms ook in verzet.

De meeste mensen proberen tijdens de oorlog zo normaal mogelijk door te gaan met hun leven. Maar tijdens de oorlog komen mensen vaak voor een keuze te staan. Dat zijn moeilijke keuzes, omdat tegen de nazi’s ingaan gevaarlijk is. In een dictatuur, wat Nederland door de bezetting van nazi-Duitsland is, moet iedereen zich houden aan de regels en wetten die de nazi’s hebben bedacht. Doe je dat niet, dan word je zwaar gestraft. De meeste mensen kiezen ervoor om niets te doen. Om af te wachten. Ze hopen dat zijzelf en hun familie geen gevaar lopen als ze niets doen.

Wat je doet of welke kant je kiest in de oorlog, is heel belangrijk. Je keuze heeft namelijk grote gevolgen. Er zijn mensen die het eens zijn met de nazi’s en met hen samenwerken. Dat zijn NSB’ers. Zij worden ook wel collaborateurs genoemd. Door veel mensen worden zij als verrader gezien. En na de oorlog worden veel NSB’ers gestraft voor hun keuze. Er zijn ook mensen die zich verzetten. Bij het verzet gaan is een dappere keuze, maar ook een heel gevaarlijke! Als je wordt opgepakt, kan je in de gevangenis of in een concentratiekamp terechtkomen. Ook je familie kan opgepakt worden omdat je bij het verzet zit. Sommige verzetsmensen worden doodgeschoten door de nazi’s. Je neemt een groot risico door verzetswerk te doen. Maar als jij het niet doet, wie moet het dan wel doen?

Een hele kleine groep Nederlanders komt in verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Jong, oud, rijk, arm, Joods, christelijk, man of vrouw. Zo zit er een rijke bankier bij het verzet die geld regelt voor de verzetsorganisaties. Kinderen, moeders met kinderwagens of juist oude mensen brengen verzetskranten rond. Overal in het land bieden mensen plekken aan voor onderduikers.
Veel mensen in het verzet zijn student. Al vanaf het begin verzetten ze zich tegen de nazi’s. Ze protesteren, maken verzetskranten en doen nog veel meer. Onder deze studenten zijn ook veel mensen uit Suriname, Nederlands-Indië en de Caribische eilanden. Misschien heb je weleens gehoord van George Maduro uit Curaçao, Boy Ecury uit Aruba of Anton de Kom uit Suriname. Zij kwamen allemaal in verzet! Nederlandse soldaten vormen soms ook verzetsgroepen. Sommige mensen ontvluchten Nederland en gaan naar Groot-Brittannië. Hier sluiten ze zich aan bij de geallieerden en maken ze zich klaar om te vechten tegen de nazi’s.

Het verzet doet veel verschillende dingen in de Tweede Wereldoorlog. Zo helpen ze onderduikers door schuilplaatsen te regelen. Ook regelen ze extra voedselbonnen en persoonsbewijzen voor de onderduikers. Sommige verzetsgroepen zijn vooral bezig met het vechten tegen de nazi’s en de NSB. Ze vormen knokploegen om mensen aan te vallen. Of ze plegen aanslagen, blazen spoorlijnen op of stichten brand in de gebouwen van de nazi’s. Andere verzetsmensen maken verzetskranten en brengen deze rond. In deze krantjes staat informatie die de nazi’s willen verbergen.
Verzet kan soms ook heel klein zijn. Bijvoorbeeld door iemands geheim te bewaren en niets te vertellen. Soms zien mensen de verzetsacties gebeuren, of zien ze dat iemand onderduikers in huis heeft. In plaats van deze mensen te verraden bij de nazi’s, zeggen ze helemaal niks.

In de Tweede Wereldoorlog komen soms veel mensen tegelijk in verzet. Bijvoorbeeld tijdens de Februaristaking in 1941. Na vechtpartijen tussen het verzet en de NSB overlijdt een NSB’er. De nazi’s zijn heel boos en houden daarom in Amsterdam een razzia. Dat is een soort jacht door de politie of het leger op mensen, in dit geval Joden. Ze pakken meer dan 400 Joodse mannen op. Heel veel mensen zien dit gebeuren en zijn heel boos. Ze besluiten in opstand te komen. Hoe kunnen ze de nazi’s het beste dwarszitten? Ze besluiten om te gaan staken. Dat betekent dat mensen niet aan het werk gaan. Tramchauffeurs, marktkooplui en allemaal andere mensen gaan staken. Na Amsterdam gaan al snel ook andere steden in Nederland meedoen. De nazi’s zijn woest! Ze grijpen hard in bij de stakingen. Heel veel stakers worden opgepakt, sommigen worden zelfs gedood. Na twee dagen is de staking voorbij. In 1943 vindt er nog een staking plaats. De nazi’s nemen in 1943 een besluit: alle mannen tussen de 18 en 35 jaar moeten zich melden om te gaan werken voor Duitsland. Veel Nederlanders vinden dit te ver gaan. Ze besluiten te gaan staken. Deze staking wordt de april/meistaking genoemd. Maar ook bij deze staking grijpen de nazi’s hard in, na een paar dagen is de staking voorbij.

NSB is de afkorting voor Nationaal-Socialistische Beweging. Dit is een politieke beweging die voor de oorlog is opgericht door Anton Mussert. Sommige ideeën van de NSB en de nazi’s zijn hetzelfde, ze zijn bijvoorbeeld allebei anti-Joods. Daarom gaat de NSB met de nazi’s samenwerken wanneer Nederland bezet wordt. Veel NSB’ers helpen de nazi’s met het opsporen van Joden, of ze krijgen banen in het bestuur van de nazi’s. Nederlanders die de nazi’s hebben geholpen, worden na de bevrijding opgepakt en moeten voor de rechter komen. Sommige NSB’ers komen na een paar weken weer vrij, maar anderen zitten jaren in de gevangenis. Meisjes en vrouwen die verliefd waren geworden op een Duitse soldaat werden als verraders gezien. Ze worden uitgescholden voor ‘moffenmeiden’ en na de bevrijding vaak gepest.

Kinderen zelf hoeven geen kant te kiezen, maar soms maakt de keuze van hun ouders wel uit. Kinderen van NSB’ers worden vaak lid van de Jeugdstorm. Dat is een speciale organisatie van de NSB voor kinderen. Ze sporten, zingen liederen en marcheren.
Kinderen van ouders in het verzet worden ook betrokken bij de oorlog. Zo moeten ze uitkijken dat ze geen geheimen verklappen over onderduikers.

 Jeanne Staal zat op de basisschool in de oorlog. Haar vader zat bij de NSB. ‘Ik hoorde hoe grote hekel de mensen aan NSB’ers hadden. Hoe kwaad ze daarop waren. Dan zeiden ze ‘die lelijke rot verraders’. En toen ben ik mij voorzichtig gaan bedenken: zouden wij daar iets mee te maken hebben?’