Hongerwinter

Tijdens de Hongerwinter is in de steden in het westen van Nederland bijna geen eten meer te krijgen. Ook brandstof is er nauwelijks. Honderdduizenden mensen lijden honger en kou. Op allerlei manieren proberen de mensen toch aan eten te komen en warm te blijven. Maar niet iedereen redt het. Er sterven meer dan 20.000 mensen van de honger en de kou.

Het zuiden van Nederland is in het najaar van 1944 al deels bevrijd en afgesloten van het noorden. Hierdoor is er geen aanvoer meer mogelijk van steenkool uit de Limburgse mijnen. Ook de aanvoer van brandstoffen uit andere gebieden is heel lastig. Er ontstaan grote tekorten aan brandstoffen voor het dagelijks leven en de oorlogsindustrie.
Dan komt er in september 1944 via Radio OranjeRadioprogramma van de Nederlandse regering in Engeland. Het was verboden om er naar te luisteren. een oproep. Mensen die bij de spoorwegen werken, moeten gaan staken om de nazi’s dwars te zitten. Want als er geen treinen meer rijden, wordt het voor de nazi’s lastiger om soldaten en materialen voor het leger naar Duitsland te vervoeren. Dat zou de geallieerden heel erg helpen. Want die zijn op dat moment bij Arnhem hard aan het vechten tegen de nazi’s. 30.000 mannen doen mee en gaan staken.

De staking heeft meteen gevolgen: voedsel en brandstof kunnen niet meer per trein naar de grote steden in het westen van Nederland worden gebracht.

De nazi’s zijn woedend en nemen wraak. Ze zorgen er snel voor dat hun spoorpersoneel de treinen weer laat rijden. Niet voor het voedsel, maar voor hun eigen doel: hun eigen legers bevoorraden. De staking heeft dus geen zin gehad. Erger nog, de nazi’s leggen als straf voor de staking ook het vervoer van voedsel per boot naar de grote steden stil. Vanaf dat moment komt er dus helemaal geen voedsel en brandstof meer aan in het westen van Nederland…

De Hongerwinter duurt van oktober 1944 tot april 1945. Zeven maanden lang dus.

Onderzoekers denken dat er ongeveer 20.000 tot 25.000 mensen stierven van de honger of kou. De meeste doden vielen in januari 1945 in de grote steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.

Doordat er geen elektriciteit en gas meer is en ook weinig brandhout, is er weinig licht en verwarming en is het lastig voor mensen om eten te koken. Mensen kunnen eten halen bij speciale gaarkeukensPlek waar je tijdens de oorlog goedkope maaltijden, waterige stamppot of aardappelschillensoep, kon eten. op allerlei plekken in de stad. Je moet wel je eigen pan of bord meenemen. Er staan altijd lange rijen. Ook proberen mensen op creatieve manieren toch te koken met wat er wel is. Er zijn bijvoorbeeld boekjes met tips hoe je kunt koken met planten uit het park. Hoe langer de winter duurt, hoe wanhopiger de mensen worden. Ze eten tulpenbollen (de enige bloembollen die niet giftig zijn) of suikerbieten, die keihard zijn. Maar ook duiven en meeuwen en zelfs katten worden gegeten. Op de zwarte markt Een plek waar mensen illegaal spullen verkopen. kun je soms nog voor heel veel geld een klein beetje eten kopen.

In de stad is geen eten te krijgen, maar op het platteland hebben boeren vaak nog wel eten. Vooral vrouwen en kinderen trekken daarom te voet of op de fiets naar het platteland, op zoek naar eten. Sommige boeren geven wat ze kunnen missen. Anderen willen in ruil voor hun oogst geld of spullen hebben. Op het laatst ruilen mensen alles van waarde wat ze nog hebben voor een beetje eten: textiel, zilveren bestek en gouden sieraden. Deze tochten werden hongertochten genoemd.

De winter van 1944-1945 is streng. Vooral in januari 1945 is het heel koud. In Noord-Holland wordt het eind januari -18°C! Iemand schrijft:

“Door de strenge vorst ziet men nu weer overal schaatsenrijders in het veld. Het staat mijns inziens vast, dat dit lang niet allemaal ‘plezierrijders’ zijn. Op het ijs is er geen ‘controle’ en men loopt dus minder gevaar dan op de openbare weg.”

De nazi’s controleren op de wegen vaak mensen die op hongertocht zijn en pakken ook hun kostbare eten af.

Alles wat van hout is en kan worden opgestookt, gaat eraan: keukenkastjes, trapleuningen, bomen uit het park, tramrails. Om dat hout te stoken heb je een allesbrander nodig, een soort kleine haard waar je ook op kunt koken. Mensen maken die zelf van stukken oud ijzer of blik.

In april 1945 is het grootste deel van Nederland bevrijd. De geallieerden sluiten een akkoord met de nazi’s om de mensen in het westen te helpen. Ze mogen voedsel uit vliegtuigen gooien boven West-Nederland. In acht dagen tijd wordt er 11 miljoen kilo eten uit vliegtuigen gedropt. In de pakketten zit: meel, beschuit, thee, eipoeder, bonen, ham, sigaretten, chocolade en margarine. Ook komen er vanaf 1 mei schepen met meel uit Zweden aan in Nederland, waar bakkers wit brood van bakken dat ze uitdelen.

Voor kinderen en baby’s is de honger extra gevaarlijk. Als je geen eten krijgt, groei je niet goed. Daarom worden meer dan 50.000 kinderen uit steden in de Randstad naar gastgezinnen in het zuiden en oosten van Nederland gestuurd, naar boeren. Ouders hopen zo dat hun kinderen wel te eten krijgen. Oudere kinderen helpen mee om eten en brandstof te verzamelen. Ze gaan vaak mee op hongertocht, omdat kinderen vaak eerder iets te eten krijgen dan volwassenen.
Na de Hongerwinter gaan er veel kinderen uit de grote steden naar Engeland om daar aan te sterken. Ze worden ‘bleekneusjes’ genoemd, omdat ze zo wit zijn door het gebrek aan vitamines.

Op veel plekken in West-Nederland zijn monumenten te vinden die de Hongerwinter herdenken. Je kunt ze vinden op deze website, typ in: Hongerwinter.